Sosyal medyada Oxford Sözlük’ün 2024 için yılın kelimesi olarak “brain rot“ı yani “beyin çürümesi veya erimesi“ni seçtiğini gördüm. Önce bunun ne olduğunu araştırdım biraz. Sonra da bu konuda yapılmış farklı çalışmalar var mıdır diye merak ettim. İlginç sonuçlar buldum.

Bu araştırmayı yaparken aklımın bir köşesinde hep Türkçe vardı. Türkçe için böyle bir çalışma yapılmış olabilir mi diye epey araştırdım ama hiçbir sonuç bulamadım. Oxford’un bu çalışması bu yıl yirmi yaşına girmiş. Peki neden Türkçe için böyle bir girişim yok? Türk dil Kurumu ne iş yapar mesela? Malumunuz, sözlük konuşunda en yetkin kurum onlar.¹

Gülmeyin ya, bunu sormak hepimizin hakkı olmalı. Yılın kelimesi çok sıradan bir çalışma gibi görünse de öyle değil bence. İnsanların dile olan ilgisini artırıyor. Bugün sosyal medya kullanan herkes “brain rot” kavramını öğrenmiştir. Buna bağlı olarak “beyin erimesi veya çürümesi” kavramını da öğrendik tabi. Konu dil olunca ben biraz hassaslaşıyorum galiba. Beklentiyi yüksek tutuyorum. Türkçede böyle bir çalışma yapılmadığını görünce de hayal kırıklığı kaçınılmaz oluyor.

Baştan söyleyeyim, aşağıda okuyacağınız bilgiler Chat GPT vasıtasıyla elde edilmiştir. İçinde yalan bilgi varsa bana sövmeyin. Suçluyu biliyorsunuz. İşin kötüsü bir yapay zekanın ürettiği bu bilgiyi yarın bir başka yapay zeka alıp kullanacak ve eğer hatalı bir bilgi varsa zincirleme yoluyla yanlışa katkı yapmış olacağız. Burası korkutuyor beni.

Adını sık duyduğunuz bazı sözlükler, Chat GPT’ye göre son dört beş yılda hangi kelimeleri yılın kelimesi olarak seçmişler gelin hep beraber bakalım. Bu seçimler, kullanımı yıl içinde artış gösteren beş on kelime arasından farklı yöntemler kullanılarak belirlenmiş. Her sözlüğün kendine göre bir yöntemi var. Bu da çok normal zaten.

1. Oxford English Dictionary

• 2024: Brain rot – Zihinsel çürüme / Beyin erimesi
  Brain rot, dijital dünyada, özellikle sosyal medya ve ekranlar aracılığıyla aşırı bilgi tüketiminin neden olduğu zihinsel tükenmişlik ve dikkat eksikliğini tanımlar. Bu terim, sürekli olarak yüksek hızda bilgi akışı, dijital dikkat dağılmaları ve sosyal medya bağımlılığının insan zihnini nasıl olumsuz etkilediğini ve insanların düşünme yetilerini zayıflattığını ifade eder. Artan dijital uyarıcılar nedeniyle zihinsel sağlığın zarar görmesi, bu kelimenin önem kazanmasına yol açmıştır.
• 2023: Rizz – Çekicilik / Flört etme yeteneği
  Rizz, özellikle gençler arasında popülerleşen bir terim olup, bir kişinin çekicilik ve flört etme becerisini tanımlar. Bu kelime, sosyal medyanın etkisiyle daha da yaygınlaştı, çünkü insanlar başkalarını etkileme veya ilgi gösterme konusunda özgün yollar arayışına girdiler. Rizz kelimesi, kişisel cazibe ve sosyal etkileşim becerilerinin, özellikle TikTok gibi platformlarda öne çıkmasının bir yansımasıdır.
• 2022: Goblin mode – Goblin tarzı
  Goblin mode, sosyal normlardan veya kişisel sorumluluklardan kaçmayı ve dağınık, rahat bir yaşam tarzını benimsemeyi ifade eder. Bu terim, özellikle pandemi sonrası dönemde, insanlar evde kalırken özgürleşmiş bir yaşam tarzı benimsemeye başladılar. “Goblin mode”, bireylerin, mükemmeliyetçilikten ve toplumsal baskılardan sıyrılarak daha rahat, doğal ve dağınık bir yaşam sürmelerini ifade eder.
• 2021: Vax – Aşı
  Vax, vaccine (aşı) kelimesinin kısaltması olup, özellikle COVID-19 pandemisinin etkisiyle popülerleşti. Pandemi sürecinde, aşılar küresel sağlık politikalarının merkezine oturdu, bu nedenle vax kelimesi, aşılama kampanyalarının ve halk sağlığı çabalarının bir sembolü haline geldi. Ayrıca, bu kelime aşı karşıtlıklarıyla ilgili tartışmaların da bir parçasıydı.
• 2020: Lockdown – Kapanma / Sokağa çıkma yasağı
  Lockdown, COVID-19 pandemisinin bir sonucu olarak, birçok ülkede uygulanan sokağa çıkma yasakları ve kısıtlamaları tanımlar. Bu terim, dünya genelinde insanların evde kalmak zorunda olduğu, okulların, iş yerlerinin ve birçok sosyal etkinliğin durdurulduğu bir dönemin simgesidir. İnsanların sosyal yaşamları tamamen değişti, ekonomi sarsıldı ve lockdown kelimesi bu dönemin temel bir parçası oldu.

2. Merriam-Webster

• 2024: Seçim yapılmadı henüz.
• 2023: Saturation – Doygunluk
  Saturation, özellikle medya ve reklamcılıkta, bir şeyin aşırı derecede yayılmasının etkilerini ifade eder. Bir konu ya da ürün, çok fazla tanıtıldığında veya tartışıldığında, toplumda bu konuda bir “doygunluk” seviyesine ulaşılır ve bununla birlikte ilgi azalmaya başlar. 2023’te, sürekli bilgi akışının ve medya bombardımanının etkisiyle bu terim önemli hale geldi.
• 2022: Gaslighting – Zihinsel manipülasyon
  Gaslighting, bir kişiyi sürekli olarak yanlış bilgi vererek, onun gerçeklik algısını sarsma ve manipüle etme taktiğini tanımlar. Bu kelime, özellikle toksik ilişkilerde ve toplumsal manipülasyonlarda sıklıkla kullanılır. Birinin kendisini sorgulamasına ve ruhsal olarak zayıflamasına neden olan bu davranış biçimi, son yıllarda daha fazla gündeme gelmeye başladı.
• 2021: Vaccine – Aşı
  COVID-19 pandemisi, vaccine kelimesinin günlük dildeki en yaygın terimlerden biri haline gelmesine yol açtı. Aşı, halk sağlığının korunmasında, pandeminin kontrol altına alınmasında temel bir araç haline geldi. Bu kelime, hem halk sağlığı politikalarını hem de bireylerin kişisel kararlarını doğrudan etkileyen bir terim olarak 2021’de dikkat çekti.
• 2020: Pandemic – Pandemi
  Pandemic, dünya çapında yayılan ve büyük bir sağlık krizine yol açan hastalıkları tanımlar. 2020’de COVID-19 pandemisi nedeniyle bu kelime olağanüstü bir şekilde kullanıldı ve küresel bir felaketin sembolü haline geldi. Dünya çapında milyonlarca insanın etkilenmesi ve uluslararası seyahatlerin durması, pandemiyi dildeki en önemli kelimelerden biri yaptı.

3. Collins English Dictionary

• 2024: Seçim yapılmadı henüz.
• 2023: Permacrisis – Sürekli kriz
  Permacrisis, toplumların sürekli olarak birden fazla krizle karşı karşıya kaldığı, bir tür belirsizlik ve sürekli kriz halini tanımlar. 2023’te, ekonomik, politik ve iklimsel krizlerin birleşmesi, bu terimi güncel hale getirdi. Permacrisis, küresel bir belirsizlik döneminin yansıması olarak, toplumların giderek daha fazla krize alıştığını gösteriyor.
• 2022: Partygate – Parti skandalı
  Partygate, Birleşik Krallık’taki hükümetin, COVID-19’un getirdiği kısıtlamalar sırasında yasağa rağmen parti düzenlemesine yönelik skandala verilen isimdir. Bu skandal, hükümetin toplum kurallarına uymadığına dair kamuoyunda büyük bir tepkiye yol açtı. Kelime, yolsuzluk ve politik skandalların dildeki etkisini yansıtır.
• 2021: Climate emergency – İklim acil durumu
  Climate emergency, iklim değişikliğinin küresel bir kriz olarak kabul edilmesiyle birlikte, acil bir müdahale gerekliliğini ifade eder. 2021 yılında bu kelime, dünya çapında iklim krizine karşı verilen mücadeleyi simgeliyor. Hükümetler ve organizasyonlar, çevresel felakete karşı daha fazla sorumluluk almak zorunda olduklarını kabul etti.
• 2020: Lockdown – Kapanma / Sokağa çıkma yasağı
  Lockdown, COVID-19’un yayılmasını engellemek amacıyla uygulanan sokağa çıkma yasakları ve toplumsal kısıtlamaları tanımlar. 2020 yılı, dünya çapında milyonlarca insanın evde kalmaya zorlandığı, sosyal etkinliklerin ve işlerin durduğu bir yıl oldu. Lockdown terimi, pandeminin küresel etkisini anlatan temel bir kavram haline geldi.

4. Cambridge Dictionary

• 2024: Seçim yapılmadı henüz.
• 2023: Homer – Vurmak / Şiddetli bir şekilde çarpmak
  Homer, genellikle spor veya günlük dilde kullanılan, bir şeyin veya bir kişinin şiddetli bir şekilde vurulması veya çarpılması anlamına gelir. Bu kelime, aynı zamanda bir komedi veya sosyal medya fenomeni olarak da popülerleşmiştir. 2023’te, sıkça kullanılan bu kelime, dildeki eğlenceli ve şiddet içermeyen ifadelerin yaygınlığını yansıtır.
• 2022: Climate emergency – İklim acil durumu
  Climate emergency kelimesi, dünyanın dört bir yanında iklim değişikliğine karşı alınacak acil önlemleri ifade eder. Hükümetler, bilim insanları ve aktivistler iklim değişikliğini küresel bir kriz olarak tanımlayıp buna karşı mücadele çağrıları yaptılar. Bu kelime, toplumsal farkındalığın arttığını ve çevresel sorunlara duyarlılığın yükseldiğini gösterir.
• 2021: Hybrid working – Hibrid çalışma
  Hybrid working, işyerlerinin pandemi sonrası evde çalışma ve ofise dönüş arasında bir denge kurarak çalışanlarına esnek çalışma seçenekleri sunduğu bir düzeni ifade eder. Çalışma biçimindeki bu değişim, yeni normların ve teknolojik imkanların iş dünyasına entegrasyonunun bir sonucudur.

5. Dictionary.com

• 2024: Demure – Ağırbaşlı
  Dictionary.com’da yaz boyunca viral olan ‘Demure’ (ağırbaşlı) kelimesi, ‘Brat’ (yaramaz çocuk) ve ‘Weird’ (tuhaf) gibi adayları geçerek yılın kelimesi seçildi. Site, kelimenin kullanımında 2024’ün ocak-ağustos arasında öncesine göre 12 kat artış olduğunu duyurdu. Bu artış büyük ölçüde TikToker ve güzellik fenomeni Jools Lebron’un bir dizi hiciv videosundan kaynaklanıyor.
• 2023: Woman – Kadın
  Dictionary.com, 2023’te woman (kadın) kelimesini yılın kelimesi olarak seçti. Bu seçim, toplumsal cinsiyet ve kadın hakları üzerine küresel tartışmaların arttığı bir dönemde, kadınların toplumsal ve politik arenadaki rollerine odaklanmıştır. 2023’te, kadınların hakları ve kimlikleriyle ilgili dünya çapında büyük konuşmalar yapıldı, bu da kelimenin anlamını ve kullanımını yeniden şekillendirdi.
• 2022: Gaslighting – Zihinsel manipülasyon
  2022’nin kelimesi, gaslighting idi. Bu terim, bir kişiyi sürekli olarak gerçeklik algısından şüpheye düşürme veya manipüle etme anlamına gelir. Toplumsal ilişkilerde manipülasyonun yaygınlığı, medyada bu kelimenin sürekli olarak kullanılmasına neden oldu.
• 2021: Allyship – Destekçilik / Müttefiklik
  2021’de, allyship kelimesi seçildi. Allyship, bir kişinin, özellikle marjinalleşmiş gruplara destek sağlamak için gösterdiği aktif çabaları ifade eder. Bu terim, toplumsal adalet hareketleri, ırkçılık karşıtı protestolar ve eşit haklar mücadelesinin yoğunlaştığı bir dönemde önem kazandı.
• 2020: Pandemic – Pandemi
  COVID-19’un küresel etkisiyle 2020’nin kelimesi pandemic (pandemi) oldu. Bu kelime, dünya çapında milyonlarca insanın hayatını etkileyen, sağlık sistemlerini zorlayan ve ekonomik değişimlere yol açan bir dönemin simgesi haline geldi.

1. Bu yazıyı yayımladığım tarihte böyle bir çalışma yoktu. Yılın sonu yaklaşırken TDK bir çalışmaya imza attı ve 2024 yılı için yılın kelimesi/kavramı olarak “kalabalık yalnızlık”ı seçti. Seçti demek doğru olur mu bilmiyorum. Çünkü sanal bir oylama ile halkın seçimine bıraktı bu işi. Ayrıntıyı 2024 için yılın kelimesi bağlantısından okuyabilirsiniz. ↩︎